Τι θα λέγατε αν παίρναμε τη θέση ότι ο ‘Επαινος είναι ο αντίποδας της Τιμωρίας ως τρόπος πειθαρχίας. Γιατί; Επειδή και τα δύο προϋποθέτουν εξουσία για τη διαχείριση προβλημάτων συμπεριφοράς. Εξουσία με την έννοια ότι κάποιος είναι ανώτερος και αποφασίζει τι είναι και τι δεν είναι αυτός που έχει λιγότερη δύναμη είτε οικονομικά, είτε ψυχολογικά, είτε ηθικά, είτε σωματικά. Η ανθρωπότητα έχει εκπαιδευτεί σε αυτόν τον τρόπο σχέσης για χιλιάδες χρόνια. Υπάρχει η άποψη ότι οι ρίζες του ανάγονται την εποχή που εγκαθιδρύθηκε η ιδιωτική περιουσία και επομένως η πατριαρχία, δηλαδή χιλιάδες χρόνια πριν. Τότε ο άνδρας για να είναι σίγουρος ότι οι κληρονόμοι είναι δικά του παιδιά χρειάστηκε να κυριαρχεί στην γυναίκα και στην οικογένεια.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύουμε στην Ιεραρχία. Τουναντίον, ιεραρχία θα πεί ότι κάποιος έχει ευθύνες και υποχρεώσεις να προστατεύει και να καθοδηγεί. Παράδειγμα ιεραρχίας είναι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι έχουν περισσότερα δικαιώματα γιατί έχουν υποχρεώσεις και ευθύνες προς τα παιδιά και μαθητές. Ενα άλλο παράδειγμα είναι οι προϊστάμενοι και διευθυντές σε οργανώσεις και υπηρεσίες. Άλλο ίση και άλλο ισότιμη σχέση. Είναι ισότιμη η σχέση προϊσταμένων και υφισταμένων όταν παίρνουν αποφάσεις και δίνουν εντολές που απορρέει από τον ρόλο τους και μόνο.
Καταλαβαίνουμε τη διαφορά όταν ο τρόπος που δίνονται η κατεύθυνση και οδηγίες δηλώνουν σεβασμό ή όχι είτε λεκτικά είτε εξωλεκτικά.
Δηλαδή υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην ισότητα και στην ισοτιμία. Με άλλα λόγια, οι μαθητές δεν είναι ίσοι με τους δασκάλους τους. Είναι όμως ισότιμοι ως προς την σχέση μεταξύ τους. Και οι δύο πλευρές έχουν την ίδια αξία ως άνθρωποι και τους αξίζει αλληλοσεβασμός.
Παραδείγματα εξουσιαστικής συμπεριφοράς είναι οι ετικέτες, οι χαρακτηρισμοί ακόμη και φράσεις όπως το ‘μπράβο’. Με την εξουσιαστική στάση ζωής γίνονται διακρίσεις σε καλούς ή κακούς, κατώτερους ή ανώτερους, επιμελείς ή αμελείς, εργατικούς ή τεμπέληδες.
Αντίστροφα, με την ισότιμη μεταχείριση δίνουμε μεγάλη σημασία στον αλλησεβασμό.
Εκφράσεις που δείχνουν εξουσία: «είσαι καλός μαθητής, μπράβο». Αντιπροτείνω την φράση που εκφράζει πιο ισότιμη σχέση: “σε θεωρώ καλό μαθητή”. Θα δούμε παρακάτω εναλλακτικές εκφράσεις που ενδυναμώνουν τον μαθητή και τον οδηγούν να έχει πίστη στις ικανότητες του.
Εκφράσεις που δείχνουν ισότιμη σχέση:
• ‘Μου αρέσει που προσπάθησες’
• ‘Πόσες φορές προσπάθησες;’
• ‘Σου έχω εμπιστοσύνη ότι….’
• ‘Να σου πω τι μου άρεσε σε σένα σήμερα’
Εκφράσεις με στόχο την επανόρθωση δυσλειτουργικής συμπεριφοράς και που αυξάνουν τις πιθανότητες να ενισχύσουν την ενσυναίσθηση:
• ‘Οταν λες αυτές τις λέξεις ταράζομαι, δεν μπορώ να κάνω μάθημα’
• ‘Οταν κάνεις απουσίες, ανησυχώ για την πρόοδο σου’
‘Αλλες ενέργειες που δείχνουν ισότιμη σχέση: παρατηρούμε ότι πχ δίνει προσοχή στο μάθημα έστω για ένα λεπτό. Τότε του επισημαίνουμε : « δίνεις προσοχή αυτή τη στιγμή, βοηθάς να γίνει το μάθημα»
Η πρόσκληση προς μαθητές και μαθήτριες για βοήθεια αυξάνει τις πιθανότητες να συνεργάζονται και να εκτιμούν τον εαυτό τους ως ανθρώπους που συμβάλλουν στο καλό του συνόλου.
Φράσεις ή ενέργειες που δηλώνουν εξουσία και όχι ισοτιμία είναι:
Α) Η σύγκριση: ‘”δείτε τι ωραία τα λέει η συμμαθήτρια σας» .
Β) Αναφώνηση με έντονο και αποδοκιμαστικό τρόπο; ” ανοίξτε τα βιβλίααααααα σαααας” !!!
Γ) Η βαθμολογία. Δεν φανερώνει καν τι γνωρίζει ο μαθητής ή μαθήτρια, ούτε πως σκέπτεται ούτε τι χρειάζεται για βελτίωση. Αν ζητούν την προσοχή με ‘τραγικό’ δηλαδή με τρόπο μη λειτουργικό, τους λέμε πχ . « θα σου δώσω μεγαλύτερη προσοχή όταν να σε δώ να ….» συμπληρώνουμε με κάτι που είναι χρήσιμο για τον μαθητή και την τάξη
Η τιμωρία ενέχει αξιολόγηση για την ίδια την αξία του ανθρώπου όχι για την συμπεριφορά. Καλλιεργεί αντιπαλότητα, εκδίκηση και ντροπή, το πιο δυσλειτουργικό συναίσθημα. Παράδειγμα τιμωρίας με θυμωμένο τόνο: «πήγαινε στο γραφείο του διευθυντή τώρα, φύγε» Ή «πάλι εσύ;» Αντιπροτείνουμε: “δυσκολεύομαι πολύ μαζί σου αυτή τη στιγμή” και περιγράφουμε τη συμπεριφορά.
Η ισότιμη σχέση με βάση τον σεβασμό καλλιεργείται πριν αποδοθούν οι συνέπειες. Πχ αναγκάζομαι να σε στείλω στο γραφείο του διευθυντή γιατι δυσκολεύομαι να κάνω μάθημα όταν εσύ κτλ
Ή «θα ήθελα πολύ να μην πάρεις αποβολή, δεν ξέρω άλλον τρόπο προκειμένου να σταματήσεις αυτήν την συμπεριφορά. Βοήθησε και εσύ να μην σου δίνω αποβολές. Τι προτείνεις;’
Με αυτόν τον τρόπο βάζουμε τους μαθητές ως μέρος της λύσης του προβλήματος που ο ΄ίδιος ή ίδια προκαλεί.
«Βοηθήστε όλοι και όλες να γίνει το μάθημα»
Συνηθισμένος τρόπος αποπεριθωριοποίησης είναι η φράση: «εκτιμώ εσένα ως άνθρωπο, δεν μου αρέσει αυτό που κάνεις αυτή τη στιγμή» .
Το πιθανό αποτέλεσμα; η αποπεριθωριοποίηση. Διαχρονικά η αξία των παρεμβάσεων σας είναι ανυπολόγιστης συναισθηματικής αξίας. Ενδεχομένως ούτε θα μάθετε ποτέ ποιά και πόσα παιδιά θα έχετε σώσει από παραβατικότητα ή την ψυχική ασθένεια.